سنگ و پودر لاجورد

سنگ لاجورد یا Lapis Lazuli از جمله سنگ های زینتی و بسیار زیباست که استفاده از آن قدمت بسیار طولانی دارد. این سنگ که به رنگ آبی تیره در طبیعت یافت می شود یک سنگ دگردیسی شده است و مصارف و کاربردهای فراوانی دارد. در این مطلب بیشتر با سنگ و پودر لاجورد و مصارف و مزایای آن آشنا می شویم.

کاربردهای لاجورد

سنگ لاجورد دارای ترکیبات لازورایت، کلسایت، پایرایت، دایپوسیت، آلومینیوم و آهن است. به دلیل زیبایی، درخشندگی و قدرت رنگ دهی بالا کاربردهای بسیار گسترده ای دارد. سنگ لاجورد و پودر لاجورد برای رنگ آمیزی مجسمه ها، تندیس ها، تهیه پیگمت های رنگی، ساخت زیورآلات و جواهرات مثل گردنبند و دستبند، تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی، ساخت دارو، نقاشی های روغنی و آبرنگ و موارد مشابه مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در طراحی دکوراسیون داخلی و خارجی، خاتم‌کاری، تزیین موزاییک و سرامیک، صنایع کریستال و شیشه و تولید ظروف و گلدان و غیره کاربرد زیادی دارد.

قدمت استفاده از سنگ لاجورد

از هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح، سنگ لاجورد از معادنی در افغانستان امروزی استخراج می شده است. در تمدن‌های باستانی مصر، بابل و نیز یونان و روم ارزش زیادی برای سنگ لاجورد قائل بودند. در مراسم تشییع توتن خامون از ماسک هایی به رنگ لاجورد استفاده شده است. در منابع تاریخی تمدن های باستانی به ماهیت ماورا الطبیعی سنگ لاجورد اشاره شده و تحت عنوان «یاقوت کبود»، آن را دارای خواص جادویی دانسته اند.

طبق یافته های باستان شناسی، حدود 4000 سال پیش استخراج سنگ لاجورد در ایران وجود داشته و برای مصارف متنوع استفاده می شده است. در آن زمان لاجورد ایرانی به عنوان سنگی قیمتی و مقدس شناخته می شده و تجارت آن رونق زیادی داشته است. این وقایع به خط میخی و زبان سومری روی لوحه ای در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد تحریر شده است.

در اواخر قرون وسطی سنگ لاجورد به اروپا صادر شد و اروپایی ها آن را به صورت پودر در آوردند. در آنجا بود که پودر لاجورد به گران ترین و باکیفیت ترین کالایی که برای تهیه رنگ دانه آبی مورد استفاده داشت تبدیل شد. برخی از سرشناس ترین هنرمندان دوره رنسانس و باراک مانند مازاتچو، پروجینو، تیتیان و ورمیر در خلق آثار خود از پودر لاجورد استفاده می کردند. در نقاشی های آن دوره، لباس های شخصیت های مهمی مثل مریم مقدس با پودر لاجورد رنگ آمیزی می شده است.

نحوه استفاده از پودر لاجورد برای نقاشی

جهت استفاده از پودر لاجورد برای رنگ آمیزی، مقداری پودر لاجورد را داخل بطری بریزید و به آن آب اضافه کنید. بطری را آنقدر تکان دهید تا تمامی پودرها کاملا در آب حل شوند. در صورت نیاز برای حل شدن کامل پودرها باز هم آب اضافه کنید. پودر حل شده را به میزان دلخواه و موردنیاز به رنگ سفید اضافه کنید و خوب مخلوط کنید. سپس رنگ را اجرا کنید. برای درست کردن رنگ های خاص می توانید پودر لاجورد را به رنگ های دیگری به جز سفید اضافه کنید.

برای مخلوط کردن پودر لاجورد با رنگ های روغنی، به جای آب از تینر استفاده کنید.

ریشه کلمه لاجورد

کلمه لاجورد از ریشه لازورد در زبان عربی که آن نیز از کلمه لاجورد که نام سنگی در زبان فارسی است گرفته شده است. کلمه لاجورد با رنگ آبی ارتباط دارد، به همین دلیل ریشه کلمه آبی در بسیاری از زبان ها از جمله زبان اسپانیایی و پرتغالی است.

معادن سنگ لاجورد

منابع عظیم سنگ لاجورد در افغانستان یافت می شود و باکیفیت ترین پودرلاجورد نیز به افغانستان تعلق دارد. سورت بندی پودر لاجورد در هند و پاکستان و تا حدودی در افغانستان، ایران و سوییس انجام می شود و به دیگر کشورها صادر می شود. در اروپا و آمریکا نیز معادن سنگ لاجورد یافت شده است.

انواع سنگ و پودر لاجورد

سنگ لاجورد تنها سنگ قیمتی است که در داخل مرمر یافت می شود. ترکیبات آن شامل لازوریت،‌ پیریت، کلسیت و تا حد کمى آمفیبول، دیوپسید، میکا، فلدسپار و دیگر سیلیکات‌ها است. رنگ آبى سیر که در سنگ لاجورد وجود دارد از کانى لازوریت است. لاجورد به رنگ آبى کمرنگ را افغانیت مى‌نامند. رنگ لاجورد بنابر مقدار مختلف ناخالصى‌ها، ‌متغیر است.

سنگ لاجورد نیلی بهترین نوع رنگ و جنس آن محسوب می شود. لاجورد آسمانی شامل لاجورد آبی کمرنگ می شود. سنگ لاجورد سبز نیز وجود دارد که بعضا با سنگ فیروزه اشتباه گرفته می شود.

بهترین نوع پودر لاجورد آبی مایل به بنفش است که هاله ای نسبتا تاریک و غلظت رنگ زیادی دارد. در نوع مرغوب آن ممکن است ذرات طلایی رنگ نیز دیده شود. پودر لاجورد نامرغوب جلای مات داشته و به رنگ سبز متمایل است و ذرات سفید کریستال در آن دیده می شود. در هر صورت، بنابر میزان کانی های موجود، پودر لاجورد می تواند آبی پر رنگ، آبی مایل به بنفش، آبی کمرنگ و یا آبی مایل به سبز باشد.

استخراج لاجورد

طبق شواهد یافت شده، در دوران قدیم معدنچیان با استفاده از آتش سنگ لاجورد را می گداختند. سپس با آب آن را سرد می‌کردند. این کار باعث می شد ترک ها و شکاف های عمیقی در سنگ ها ایجاد شود و بعد با ضربات چکش تکه های سنگ و پودر لاجورد را جدا و استخراج می کردند.

امروزه برای استخراج لاجورد از دینامیت استفاده می شود که البته بدون رعایت کردن نکات ایمنی و حفظ سنگ ها انجام می‌شود. بعد از استخراج، سنگ های لاجورد به قطعات کوچک تبدیل شده و با قاطر و توسط کارگران از راه های پرپیچ و خم و صعب العبور به اردوگاه منتقل می شود.

فواید و مزایای سنگ و پودر لاجورد

سنگ و پودر لاجورد، علاوه بر زیبایی خیره کننده و مصارفی که در ساخت زیور آلات و جواهرات و هنر نقاشی برای آن ذکر شد، فواید بهداشتی و درمانی نیز دارد. عدم وجود سرب و کادیوم و فلزات سنگین، غیر سمی بودن، عدم وجود بخارات مضر و عدم وجود حلال باعث شده تا به عنوان حافظ بهداشت و سلامت انسانی و نیز محیط زیست شناخته شود. به دلیل عدم وجود حلال ها باعث کاهش بیماری های تنفسی و عفونت های ریوی می شود. همچنین در مقایسه با رنگ های مایع و صنعتی از نظر آتش سوزی، سلامت و سازگاری با محیط زیست به مراتب بهتر و مفیدتر است.

همان طور که گفتیم یکی از موارد پرکاربرد سنگ و پودر لاجورد در نقاشی و رنگ آمیزی است. کاربری نسبتا آسان، آماده مصرف بودن و عدم نیاز به آموزش های خاص برای استفاده مزایایی هستند که به صرفه جویی در زمان، انرژی و نیز هزینه ها منجر می شوند. به دلیل قابلیت بازیافت و استفاده مجدد امکان استفاده از 95% رنگ میسر است. ضمن اینکه به دلیل بالا بودن مقاومت های شیمیایی و مکانیکی پودر لاجورد، افزایش طول عمر قطعات رنگ شده را به همراه دارد.

از مزایا و فواید سنگ و پودر لاجورد می توان به این موارد اشاره کرد:

• برای درمان و غلبه بر بی خوابی، سرگیجه و افسردگی مفید است.
• به بهبود سیستم تنفسی و عصبی کمک می کند.
• در درمان تیروئید کاربرد دارد.
• به منظور ارتقاء خودآگاهی، قوای شهودی و عقل به کار می رود.
• به عنوان سپر محافظ در برابر حملات عصبی کاربرد دارد و آرامش بخش است.
• در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر است.
• خنک کننده و باعث تسکین التهابات است.
• باعث کاهش فشار خون و تصفیه خون است.
• پزشکان مصر باستان، بابل و سومر به عنوان دارو برای درمان آب مروارید از آن استفاده می کردند.
• نماد شفا، شادی، شجاعت، حمایت، عشق، وفاداری و قدرت های روحی است.
• در ایران باستان سنگ لاجورد را دارای قدرت جادویی از سوی خدایان می دانستند و برای تقرب نزد خدایان استفاده می‌شده است.
• اثر ضدعفونی کننده و ضدباکتری دارد.